Voorstelling van een Vreemdeling

Vluchten naar het Vreemde
In deze performance vertrekt BrotherTill vanuit het onderwerp ‘de Vreemdeling.’ De voorstelling wordt gemaakt in een tijd waarin het nieuws beheerst wordt door verhalen over een toename van vluchtelingen, asielzoekers en ‘ongedocumenteerde vreemdelingen’. Wat is dat voor een term, ‘vreemdeling’? En verdient die zijn negatieve bijklank wel? Zorgt ons spreken over vreemdelingen er niet juist voor dat we zelf vervreemden en afstand nemen van onze medemens?

Vreemd is alles wat leeft, maar zich niet in jouw wereld begeeft
Het woord ‘vreemd’ heeft een negatieve bijklank; het wordt geïnterpreteerd als abnormaal, afwijkend van de norm. Iemand tot vreemdeling bestempelen is dus een daad waarin jij jezelf en jouw bekende omgeving tot norm, tot centrum van de wereld maakt. Dit gebeurt zowel op persoonlijk vlak als op grotere schaal: in Europa lijden we aan eurocentrisme. Dat is de neiging om de Europese cultuur als maatstaf voor alles te beschouwen. We spreken over andere streken als ‘primitief’, ‘ontwikkelingslanden’ en ‘Derde Wereldlanden’. Dit is ook het thema van het gedicht Europese Vreemdeling.

De filosofie van het Vreemde
Is het niet beter om het vreemde gewoon te beschouwen als het onbekende – datgene wat ik niet ben of ken? Vanuit dat perspectief is de ander niet ‘vreemd’, maar zijn het de verschillen tussen ons die ons vreemden voor elkaar maken. Dat kan een uitnodiging zijn om elkaar te leren kennen. In de relatie die ik zo met jou aanga, begrens ik mijn eigen wezen. En dat hebben we nodig om onszelf als mens, afhankelijk en begrensd, te blijven zien. Het is noodzakelijk om onszelf te ervaren als iets dat steun nodig heeft in wat het zelf niet is. Op dat punt verliezen we onszelf niet, maar ontdekken we juist wie we zijn. We kunnen deze ervaring van begrenzing opdoen in confrontatie met het ‘vreemde’.

Angst voor je binnenwereld
Xenofobie staat bekend als angst voor alles wat vreemd is. Deze term is gericht op angst voor de buitenwereld – datgene wat zich buiten jouw belevingswereld afspeelt. Maar wat als we deze term binnenstebuiten keren? Angst en afkeer voor al het vreemde dat binnenin je huist, zoals: onbekende gevoelens, duistere gedachtes of andersoortige, vreemde gewaarwordingen. Je kunt soms als vreemde tegenover jezelf komen te staan. In de maanden voor deze voorstelling was Peters’ liefdesrelatie net geëindigd en verkeerde hij in een staat van extreem liefdesverdriet die hij tot dan toe niet kende. Hij herkende zichzelf niet meer in de extreme pijn en angst waar hij doorheen ging. Hij was een vreemde voor zichzelf geworden, moest zichzelf opnieuw leren kennen.

“Ik sta hier. Alleen.
De wind waait om mij heen.
Ik sta hier met niets meer.
Ik sta hier met alleen de wind die waait.
Alleen om mij heen
(…)
Weg van mezelf,
Zoek ik in het vreemde,
het vage, vast aan traag lopende dagen
Vast aan pijn, probeer ik een ander mens te zijn”.

Is het vreemde in de leegte vogelvrij?
De pijnlijke gewaarwording van een verbroken relatie – het leven met een leegte binnenin je – transformeert langzaam naar een gesprek. Je moet immers verder, verder met jezelf. In gesprek dus, met die grenzeloze leegte. Deze leegte wordt door Peter ervaren als iets vreemds. Hij probeert zich te verhouden tot die leegte. Maar hoe?

Gedurende de voorstelling probeert hij de leegte een vorm te geven. De grenzen op te zoeken van datgene wat hem zo van alles vervreemdt. Wie of wat is die leegte? Is de leegte een landschap, de wind, een boodschapper, iets transcendents of een zinloos vacuüm? En is deze ervaring niet een toegangsweg tot de ervaring van de absolute absurditeit van het bestaan als een geprivilegieerde Europeaan? In verschillende audiovisuele hoofdstukken vertolkt BrotherTill deze vormen van de leegte en het vreemde.

(de wind)
Ik ben het lichaam van de wind
Ik wacht niet, verlies nooit, waai met alles mee
Eindeloos, grenzeloos,
Verbind ik de vlaktes met de zee

(het Almachtige)
“Het laatste avondmaal.
Ik nodig vreemden uit die mee eten
In een lege zaal, met alleen maar lege zielen
Laat ik de leegte opdienen

 De leegte is mijn lichaam
Eet hiervan
Schenk deze beker vol met die lege kan.
De lucht is mijn bloed
Drink hier allen van
Laat het bloed vloeien tot over de rand”

(het landschap)
Hoelang is de nacht in het land van kracht
Hoe mooi is de kust in het land van rust
Hoe diep is het bos, in het land van trots
Hoe vaak gaat de trein, in het land van pijn
Hoe mooi is de vrouw in het land van trouw
Hoe lang is de reis, door het land van spijt
(ik ben totaal de weg kwijt)

 (de zinloosheid)
Ik ben een Europese vreemdeling
Ik vlucht weg van privileges door mijn voorouders gegeven
Met mijn volle portemonnee als bagage,
En mijn witte huid als uniform loop ik door de douane
Niemand houdt mij staande.
Ik vlucht weg met KLM naar het droge stof,
Het rode zand,
Daar waar het begon.

Terug bij jezelf
Na al deze omwentelingen, pieken en dalen komt Peter uiteindelijk daar waar hij begon: bij zichzelf, het nulpunt, het begin van de cirkel. Hij heeft contacten gelegd met bekende en onbekende delen van zichzelf. Naarmate je leven doorgaat ontdek je als mens steeds meer facetten van het bestaan. Die ontdekking, een confrontatie, kun je ervaren als een aangename ontmoeting, maar hij kan ook uitmonden tot een existentiële crisis. Als je van jezelf vervreemdt, ben je verloren. Hij onderzocht het vreemde in zichzelf, de leegte. En omarmt uiteindelijk de leegte als een onderdeel van zijn wezen.

Ik ben die ene,
Ik ben die gene,
Ik ben dat wezen,
Ik ben die vreemde

Concept & Performance: BrotherTill
Eindregie: Marius Mensink
Met dank aan: Zwolse Theaters, Esther van Til, Festival Vier Oost, De Nieuwe Oost Pop en Theater aan de Rijn